جز به ضد،ضد را همی نتوان شناخت

هرمان هسه می گوید:«واقعیت شامل مجموعه حقایق وضد حقایق است.در برابر هر حقیقتی یک ضد حقیقت وجود دارد که آن نیز به نوبه خود یک حقیقت است. وقتی تنها حقیقت یا ضد حقیقت را در نظر می گیریم ،نیمی از از واقعیت در بر گرفته می شود که از کمال و واحدانیت بی بهره است.»

این گفته هرمان هسه با فلسفه " یــــیـــن  - یـــانــــــگ " (Yin- Yang) چین مطابقت دارد.مطابق این فلسفه ،هر ویژگی، اطلاعاتی در خود دارد که دیگری فاقد آن است.هر واقعیت جهان ملموس ما شامل دو قطب به ظاهر متضاد یین ویانگ است ،ولی نه یین و نه یانگ به تنهایی نمی توانند یک واقعیت را تعریف کنند؛این دو با هم به واقعیت موجودیت می بخشند. واقعیتی مانند تنفس،نه دم تنهاست ونه بازدم تنها،بلکه هم دم است وهم بازدم.

به تعبیرحضرت مولانا:

       

مـــــرغ کــو نا خــورده است آب زلال

انـــــــدر آب شــــور دارد پــــر و بــال

جز بضـــد،ضد را همی نتوان شناخت

چـــون ببینــــد زخم،بشناســـد نواخت